Mai là mồng 5 ,tháng 5 rồi . Thuở xưa khi còn ở quê bọn trẻ chúng tôi luôn háo hức chờ để được ăn mồng 5 .
Thuở mới giải phóng cho đến 10 năm sau kinh tế vô cùng khó khăn . Nhưng dù khó khăn cỡ nào nhà nhà đều ăn mồng năm với ba món không thể thiếu là vịt , chè kê và bánh tráng .Vịt ngoài vịt luộc chấm nước nắm gừng , ăn kèm với rau sống gồm rau thơm , khế ,chuối chát, vả . Rồi thì vịt nấu măng ăn với bún . Sau giải phóng thêm món tiết canh vịt từ ngoài bắc du nhập vào .
Thời đó , mỗi đội sản xuất đều nuôi vịt , mỗi hộ nhiều ít bất kể đều được phát một cặp . Do là vịt tơ lại mới nuôi hơn 3 tháng cánh chỉ mới mọc lông cà , lông ống nên khổ nhất là … nhổ lông vịt .
Ở quê thuở ấy con trai lấy vợ , gái gả chồng thường thường theo sự sắp đặt của ba mẹ thông qua bà mối . Chàng trai lấy vợ phải đủ ba lễ : Dạn ngõ ,hỏi ,cưới . Mỗi lễ cách nhau chí ít cũng 1 năm .Đây là khoản thời gian chàng rễ tương lai phải làm tất cả mọi việc của nhà vợ từ gặt lúa , nhổ cỏ , trồng khoai , cắt tỉa bờ rào ,…và đương nhiên là phải cày ruộng của cha mẹ vợ nhưng không được ở qua đêm và dẫn nhau đi tâm sự . Ruộng mình mới mua thì phải chờ đến khi nộp đủ tiền (đám cưới) mới được cày và cày lúc nào tùy thích . Đổi lại sau khi cưới cô dâu chỉ biết mỗi gia đình chồng , tết nhất , giỗ chạp mới được phép về nhà cha mẹ .
99% hôn nhân thời ấy đều do cha mẹ sắp đặt rồi nhờ người mai mối . Chú rễ có khi chỉ biết vợ tương lai của mình qua lời kể của cha mẹ , bà mối , cũng có trường hợp biết nhau nhưng hẹn hò , tình tự trước khi hai nhà chính thức đi lại là rất hiếm . Sáng sớm mồng 5 chú rễ tương lai áo quần , giày mũ tươm tất xách tới nhà mẹ vợ tương lai cặp vịt .Chào cha mẹ , anh chị em vợ tương lai xong là đi bắt nồi nước sôi , ngồi cắt tiết ,nhổ lông , làm lòng , không quên lấy cái chén có chút nước mắm , vắt chút chanh vô để hãm huyết vịt cho món tiết canh …Đương nhiên có nàng ngồi bên chụm lửa đun nước và …liếc trộm xem chàng nhổ lông vịt và xem chân tay , đầu cẳng . Cha mẹ vợ tay chắp sau lưng đi qua , đi lại và …nhìn , mục đích đánh giá chàng rễ qua vụ nhổ lông vịt . Siêng năng ,chăm chỉ ,cẩn thận hay biến nhát ,hấp tấp ,…từ vụ nhổ lông vịt phơi bày ra hết .
Kê để dành cúng mồng năm trước đó đã được đem ra giã kỹ . Có lẽ câu ví von ” chày giã kê ” là từ đây mà có . Khác với bây giờ thời ấy chỉ có đường bánh Quảng Nam nên chén chè kê vàng sậm và khá sánh dù không hề có bột năng ,bột dẻo như bây giờ . Khi cúng xong lần nào tôi cũng xin mạ 2 chén chè cất kỹ nơi thoáng mát ,một tháng sau lấy ra gạt lớp mốc trắng phía trên ăn ngọt thanh và rất thơm .Giờ thì cho vàng không ai dám ăn loại chè kê để cho lên mốc meo như thế .
Cúng cấp ,ăn uống phải xong trước 12h trưa . Đúng ngọ là nhà nhà lên rú hái lá để về phơi khô nấu nước uống cả năm . Điều đặc biệt là trong giờ ngọ ngày mồng 5 bất kỳ thứ lá gì hái về phơi khô đều thơm và đều uống được nhưng đa phần vẫn là : Mù tu ,cơm nguội ,chặt chìu ,chặt vằn ,…
Quê tôi thuộc vùng đầm phá Cầu Hai nên tối mồng 5 cả làng đốt đuốc lồ ô ra đầm vớt rạm bè . Đây có lẽ là loài động vật duy nhất có chu kỳ động dục theo lịch mặt trăng ? Trước đó bọn trẻ chúng tôi đã chuẩn bị sẵn đuốc lồ ô ,thùng ,vợt . Nếu năm nào có mưa thì mồng 3 ,mồng 4 rạm đã nỗi lát đát ,còn không thì duy nhất đúng tối mồng 5 chúng mới nổi rộ . Chúng cặp đôi , cặp 3 , thậm chí tụm lại cả về nổi trên mặt nước tha hồ soi đèn mà vợt . Chỉ đêm mồng 5 mỗi đứa bắt được hơn chục kg rạm là bình thường . Rạm mồng 5, bất kể con đực ,con cái tất cả đầy gạch béo ngậy ,thơm lừng . Gạch cua bể cái , gạch ghẹ cái, gạch tôm hùm còn lâu mới sánh được với gạch rạm bè cái .
Mới đó mà đã hơn 40 năm . Dân quê tôi giờ lập nghiệp tứ xứ ,ở quê giờ rất vắng , hai xã nhập lại làm một với diện tích gần 25 km2 mà chỉ non 6.000 nhân khẩu trên giấy tờ còn thực sự sống ở quê chỉ độ một nửa . Rú bây giờ cây cối bị đốn hạ gần hết ,đầm Cầu Hai chằn chịt những vuông tôm bỏ hoang . Tôm cá không có chổ đẻ và nạn đánh bắt bằng lờ nên dần cạn kiệt , thậm chí có loài tuyệt chủng luôn . Quê tôi giờ đây tất cả các loại cá ,tôm, cua , ghẹ đều là đặc sản đắc bằng thịt bò Kobe của Nhật . Ngày nay , ăn mồng năm cực kỳ đơn giản , chỉ cần xách giỏ ra chợ mua vịt làm sẵn ,kê cũng mua ngoài chợ sạch còn hơn lau ,nấu chè với đường cát trắng tinh . Thậm chí còn mua cả chè kê nấu sẵn hoặc đặt luôn dịch vụ mâm cúng mồng 5 theo yêu cầu .
Từ ngày lấy vợ nhà tôi không ăn mồng 5 nữa ,bởi mồng 7 tháng 5 là giỗ ông già vợ nên gộp chung lại .
Mấy năm gần đây cả 2 vợ chồng đều nghỉ việc ở nhà nên đến mồng 5 tháng năm nấu chục chén chè kê , mua con vịt về luộc chặt xếp thành 3 dĩa và 2 bịch bánh tráng nướng hút chân không cúng mồng năm cho ba mẹ.
Phuc Tran
